Ergenliğe geçiş araştırması

Ergenliğe geçiş araştırması | Ergenlik döneminde ergen ile ebeveyn arasındaki ilişkiler önemli bir değişim ve dönüşüm geçirmektedir. Büyük ölçüde ergenin artan özerklik gereksiniminin ve akranların önem kazanmasının bir sonucu olarak ortaya çıkan bu süreçte ebeveynin kontrol uygulamaları özellikle önem kazanmaktadır. Ön ergenlik dönemindeki bu değişimin boylamsal olarak incelenmesi amacıyla bu araştırmada, ebeveyn kontrolünün, ön ergenlerin ebeveyne yönelik olumlu sosyal davranışları ile ilişkisi zamandaş olarak; ergenin saldırganlığı ve olumsuz arkadaşlık niteliği ile ilişkisi ise ileriye doğru olmak üzere ele alınmıştır.

Ergenliğe geçiş araştırması

Araştırma örneklemini Ankara, Bolu ve İstanbul illerine bağlı okullardan seçilen 355 ergen ve anneleri oluşturmakta ve 12 yaşta katılımcı ergenlerin yaş ranjı 11.16 ile 12.92 (Ort = 11.89, S = 3.81) arasında değişmektedir. Boylamsal ölçümler için öğrencilerden bir yıl ara ile iki kez ölçüm alınmıştır.

Araştırma kapsamında annelere Davranışsal Kontrol Ölçeği, Psikolojik Kontrol Ölçeği ergenlere ise Arkadaşlık Niteliği Ölçeği, Olumlu Sosyal Davranış ve Saldırganlık Ölçeği ve Ebeveyne Yönelik Olumlu Sosyal Davranış Ölçeği uygulanmıştır.

Araştırma verilerinden elde edilen betimsel sonuçlara göre cinsiyetin temel etkisi olduğu görülmüştür. Buna göre anneleri tarafından erkeklere daha çok psikolojik kontrol uygulanırken, kız ergenlere davranışsal kontrol uygulanmıştır. Kız ergenlerin erkek ergenlere kıyasla anneye yönelik olumlu sosyal davranışlarda daha çok bulunduğu; erkek ergenlerin ise kız ergenlere kıyasla daha fazla saldırganlık gösterdiği görülmüştür. Olumsuz arkadaşlık niteliğinde ise cinsiyet farkı gözlenmemiştir.

Regresyon analizi sonuçlarına göre her iki cinsiyet için de annenin uyguladığı davranışsal kontrolün ebeveyne yönelik olumlu sosyal davranışlarla pozitif yönde ilişkili olduğu görülmüştür. Annenin psikolojik kontrolü ile kızların anneye yönelik olumlu sosyal davranışı arasında bir ilişki görülmezken; erkeklerin anneye yönelik olumlu sosyal davranışı ile annenin psikolojik kontrolü arasında negatif bir ilişki bulunmuştur. Boylamsal sonuçlara göre, her iki cinsiyet için de annenin davranışsal kontrolü olumsuz arkadaşlık niteliğinde gözlenen bir yıl sonraki azalmayı yordarken, annenin psikolojik kontrolünün ergenlerin bir yıl sonraki olumsuz arkadaşlık niteliği üzerinde herhangi bir etkisi yoktur. Annenin uyguladığı kontrolün ergenin saldırganlığı üzerindeki etkisine bakıldığında psikolojik kontrolün, her iki cinsiyet için de bir yıl sonraki saldırganlığı artırdığı görülmektedir. Davranışsal kontrolün kızlarda bir yıl sonraki saldırganlığı azalttığı görülürken erkek ergenlerde aynı etki elde edilmemiştir.

Ergenliğe geçiş araştırmasının amacı

Giriş bölümünde de belirtildiği gibi ergenlik döneminde ebeveyn-ergen ilişkisi değişmekte, ergenlerin arkadaşlık ilişkileri önem kazanmakta, özerklik ihtiyacı artmakta ve ebeveyn kontrolü özellikle önem kazanmaktadır. Ergenlik döneminin diğer bir önemli değişkeni de saldırganlıktır. Özellikle yaşa bağlı dalgalanmalar gösteren saldırganlığın ebeveyn kontrolü ile olan ilişkisindeki yönün belirlenmesi bu alanda yapılacak olan ileriki çalışmalar için de yol gösterecektir.

Ergenlik literatüründe ebeveyn kontrolü

Ergenlik dönemi ebeveyn-ergen ilişkisinde ele alınan en önemli tartışma ebeveynlik ve sonuç davranışlar arasındaki ilişkilerin yönü ile ilgilidir. Enlemesine kesitsel çalışmalarda hem ebeveynlik hem de ergenin sonuç davranışları aynı ölçüm zamanında ele alındığı için ilişkinin yönü belirlenememektedir. Ebeveyn-ergen ilişkisinde ebeveynin ergen üzerindeki etkisinin yanı sıra ergenin davranışlarının da ebeveynin tavrını belirlediği düşünülmektedir; fakat bunu inceleyen ya da destekleyen araştırmaların sayısı görece azdır. Her iki yönde ilişkiler için de doğru çıkarımlar ancak kontrollü boylamsal incelemelerle mümkündür. Boylamsal çalışmalar, ebeveynlik davranışlarının ergenin uyumuna etkisi hakkında nedensel çıkarımlara olanak verdiği için bu tez çalışmasında da ebeveyn kontrolünün sonuç davranışlarla ilişkisinin yönü ortaya konabilecektir.

İkinci olarak tartışılan konu tüm ölçümlerin ergenlerden alınmış olmasının yol açtığı ortak yöntem hatasıdır. Bu araştırmada ebeveynlikle ilgili ölçümler annenin, ergenin sonuç davranışları ise ergenin kendi bildirimine dayanmaktadır. Dolayısıyla elde edilecek ilişkilerin daha gerçeğe yakın ilişkiler olması beklenmektedir.

Ergenliğe geçiş araştırmasında ergenin ebeveyne yönelik olumlu sosyal davranışı

Son olarak ele alınan eksiklik ise daha önceki çalışmalarda genellikle ergenin olumsuz ve sorunlu davranışlarının incelenmiş, olumlu gelişimsel sonuçların ise yeteri kadar ele alınmamış olmasıdır (Carlo ve Randall, 2001). Ergenlerde istendik yönde sosyal davranış ve becerilerin geliştirilmesi için olumlu sosyal davranışları etkileyen faktörlerin bilinmesi önem kazanmaktadır. Bu bağlamda, ergenin ebeveyne yönelik olumlu sosyal davranışı, ergenin sonuç davranışlarından biri olarak araştırmaya katılmıştır.

Bu tez çalışması yukarıda açıklanan üç eksikliği gidermek üzere planlanmış olup ergenliğe girmekte olan çocuklarda ebeveynin olumlu ve olumsuz kontrolünün ergenin bir yıl sonraki uyumuna etkisini saldırganlık ve arkadaşlık niteliği üzerinden bakmayı amaçlamaktadır. Dolayısıyla ebeveyn kontrolünün önce ve ebeveynin kendisinden, ergenin sonuç davranışının ise bir yıl sonra ve ergenin kendisinden ölçüm alınması yolu ile gerçekleştirilmesi ilişkilerin yönü ve sahiciliği açısından önemli bilgiler ortaya koyabilecektir.

Yukarıda özetlenen amaçlar doğrultusunda araştırmada aşağıdaki hipotezler sınanmıştır:

1. Ergen 12 yaşındayken annenin uyguladığı psikolojik kontrol arttıkça ergenin anneye yönelik olumlu sosyal davranışları azalacaktır.
2. Ergen 12 yaşındayken annenin uyguladığı davranışsal kontrol arttıkça anneye yönelik olumlu sosyal davranış artacaktır.
3. Ergen 12 yaşındayken annenin uyguladığı psikolojik kontrol ergenin 13 yaşındaki olumsuz arkadaşlık niteliği ve saldırganlığını artıracaktır.
4. Ergen 12 yaşındayken annenin uyguladığı davranışsal kontrol ergenin 13 yaşındaki olumsuz arkadaşlık niteliği ve saldırganlığını azaltacaktır.