Kemiklerde Stres Kırığı

Kemiklerde Stres Kırığı | İnsanoğlu fizyolojik ve yapısal olarak uzun mesafe koşabilmek için evrilmiştir. Size çok ilginç gelecek ama diğer tüm memeliler, vücutlarındaki kalın kürkleri altında kısa mesafe koşma sonrasında vücut ısıları arttığından daha fazla koşamazlar.

Kemiklerde Stres Kırığı

Belgesellerde görmüşsünüzdür, bir kaplan avını ancak birkaç yüz metre kovalayabilir ve sonrasında bırakır. İnsanoğlu ise terleyebilme özelliği ile vücut ısısını sabit tutabilir. Modern toplumda çok utanç verici bir durum gibi görülen terleme özelliği insanoğluna doğadaki diğer tüm memelilere göre büyük bir avantaj sağlar. On binlerce yıl önce, tarım devrimi öncesindeki avcı toplayıcı atalarımız, hayatta kalabilmek için avlarını uzun mesafeler takip edebilmek zorundaydılar.

Bugün de Afrika’da bazı toplulukların avlanma yöntemi, hayvanı yaraladıktan sonra avı ölene kadar saatler, bazen de birkaç gün sürebilen takip sonrasında, avını kabilesine taşımak şeklindedir. Artık modern toplumlarda avcı toplayıcılık kalmasa da uzun mesafe koşuları ve dayanıklılık egzersizleri sağlık için, bazen de kendi kendimize yapabileceğimizi ispat etmek için devam ediyor. Bu durum bazen kemik, eklem, kas ve tendonlarımıza aşırı kullanmanın verdiği birtakım hasarları da ekleyebiliyor.

Kırık dendiğinde kemik bütünlüğünün bozulduğu, insanın hayatı boyunca karşılaşabileceği en kaygı verici durumlardan biri aklımıza gelir. Stres kırığı ise böyle bir durum değil. Koşucuların %20’sinde tibiada stres kırığı olur. Görünürde büyük bir travma yoktur. Burada gördüğünüz gibi röntgende de görüntü vermez. Öte yandan sadece koşucularda değil, normal sağlıklı bireylerde de fazla yüklenmeye bağlı olabilmektedir. Uzun mesafe yürüyen askerlerde ve uzun yürüyüş yapanların tarak kemiklerinde de stres kırığı olabilmektedir.

Neden olduğunu anlayabilmeniz için durumu şöyle açıklayayım.

Kemik yaşayan canlı bir dokudur. Her gün kemiklerimiz eskimiş ve hasarlı kemiği temizleyen hücreler tarafından yok edilirken, aynı anda kemik yapan hücreler tarafından da yenisi yapılır. On yıl sonra şu anda gövdemizi taşıyan kemiklerden hiçbiri kalmamış ve kemiğimiz tamamen yenilenmiş olacaktır. Yaptığımız spora bağlı veya artan kilolarımıza bağlı kemiklerimize binen yük arttıkça kemik yoğunluğumuz da artar.

Kemik yapımı ile kemik yıkımı arasındaki denge, kemik yapımının artması ile kemiklerimizin güçlenmesi yönünde değişir. Yoğunluklu spor yaptığımız taktirde kemiklerimizde de minik minik zedelenmeler olur. Bu hasarları gövdemizin tamir edebilme potansiyeli vardır. Kemiğe gelen darbeler kemikte vücudun iyileştirme potansiyelinin üzerinde bir hasar yaratır ise, yani vücudumuz bir gün önce oluşan hasarı tamir edemeden kemikte ek bir hasar oluşur ise, vücudumuz bu zedelenmeyi tamir etmekte yetersiz kalır.

Ağrıyı hissede hissede, bazen de ağrı kesici alıp devam ederek ağır spora ara vermez isek kemiklerde üst üste binen travmanın etkisi ile artık bir stres kırığı oluşmaya başlamış demektir. Her ne kadar isminde kırık olsa da stres kırığında kemikler birbirinden ayrılmaz.

Koşucu bir süredir koşma ile olan ve istirahatte kaybolan ağrıyı fark eder.

Problem ilerledikçe koşunun daha erken evresinde ağrı olur ve devamında da akşamları da ağrı devamlılık gösterir. Özellikle uzun mesafe koşucularında ve trail denen arazide uzun mesafe kötü zeminde koşu yapanlarda daha sık gelişir. Koşucularda gelişen stres kırıklarının yarısı kaval kemiğinde diğer yarısı ise uyluk kemiğinde, burada gördüğünüz fibula denen kaval kemiğinin yanındaki ince kemikte, tarak kemiklerinde ve ayağın merkezindeki kısa kemikler olan tarsal kemiklerde gelişir.
Bayanlarda daha sıktır. Oluşmasında tabii ki genetik faktörlerin de rolü vardır. Öte yandan egzersiz programının yoğunluğu da sebeplerden biridir. Her bireyin koşu özellikleri farklıdır.
Koşarken önce topuğun yere temas ettiği bir şekilde koşanlarda daha sık olur. Tartan veya toprak zeminde koşmak daha az zararlı olup, asfaltta ve daha kötüsü de beton zeminde koşmak riski arttırır. Kullandığımız ayakkabıların şok emme özellikleri de çok önemlidir. Ayakkabının kalitesi dışında uzun kullanım sonrası tabandaki jel özellikleri de eskir ve sertleşmeye başlar.

Koşucuda ağrının varlığı ile ilk akla gelecek rahatsızlıklardan biridir.

Oluşması için çok spesifik kemikler vardır. Özellikle kaval kemiğinin orta kısmında 10 cm’den daha geniş bir alanda hassasiyetin olması stres kırığını düşündürür. Hasta problemli olan bacağı üzerinde zıpladığında ağrı oluşur.

Çekilen direkt röntgenler ilk başta tamamen normaldir. Zaten koşucu veya uzun mesafe yürüyücüsü veya orduda piyade olarak görev yapan personel bu bölgede bir ağrı ile geldiğinde, muayenesi de tipikse tetkik yaptırmaya gerek yoktur. Stres kırığı olarak kabul edilerek iki hafta istirahate alınır. Çoğunluğu geçer.

Geçmeyenlerde veya uzun süredir şikayeti olanlarda MR tetkiki yapılır. MR görüntüleme yönteminde her ne kadar ismi stres kırığı olsa da erken evrede kemiğin zarında ödem, daha ileri evrelerde kemik iliğinde ödem görülür. Son evrede de kırık hattı görülür hale gelir. Tahmin edeceğiniz gibi her stres kırığı aynı ciddiyette değildir ve aynı sürede iyileşmez.
Femur boynu ve tibianın ön yüzündeki stres kırıkları daha yüksek risklidir ve iyileşmesi ortalama 20 haftayı bulur. Tibianın arka yüzündeki stres kırıkları nispeten daha mülayimdir.

Tekrarlama riskleri yüksektir. Ağrı kesicilerin hiçbir faydası yoktur.

Sadece ağrıyı yok ettikleri için problemi görüntü dışına taşırlar. Hatta anti-enflamatuar ilaçların kırık iyileşmesini geciktirici etkisi bile olabilir. Böbrek taşını kırmakta kullanılan ESWT yani şok dalgası tedavisi son zamanlarda stres kırığının tedavisinde kullanılıyor. İyileşmediği takdirde de ameliyat da gerekli olabilir. Yine erken evrede rahatsızlık erken sürede iyileşirken, gecikmiş hastalarda iyileşme de gecikebilmekte ve cerrahi ihtiyacı da artacaktır. Bütün bunlara rağmen sporla ilgilenmeyen normal insanlarda da daha sıklıkla ayak tarak kemiğinde stres kırığı olur.

Erken aşamada fark edilmeyip hastanın uzun süredir topallaması sonrası çekilen filmde tarak kemiğinin kalınlaşmış hali ile kırık olup iyileştiği görülebilir. Ortopedi, beslenme ve spor içerikli videolarımı kaçırmamak için abone olmayı ve destek için beğenmeyi unutmayın. Stres kırığı gibi acayip sağlık problemleri yaşamadığınız sağlıklı günler sizlerin olsun.