Bir toplumda ahlak olmazsa ne olur?

Ahlak, bir toplumun “doğru” ve “kabul edilebilir” olarak belirlediği, insanların gruplar halinde iş birliği içinde yaşamalarını sağlayan bir dizi standart olarak tanımlanabilir.¹ Ahlaki değerler, insan davranışlarını yönlendiren ve doğru ile yanlış arasındaki farkı açıklayan kavramlardır.³ Etik ise sıklıkla ahlakla eş anlamlı kullanılsa da, iş yerlerindeki davranış kuralları gibi harici bir kaynaktan sağlanan kuralları ifade edebilir.⁴ Değerler daha kişisel ve içsel olup bireyin isteklerine rehberlik eder.⁴ Sosyal normlar, ahlaki ilkelere sıkı sıkıya bağlı olmayabilecek toplumsal davranış beklentileridir.⁴ Ahlak, belirli ahlaki normların toplumlar arasında neredeyse evrensel olmasıyla kanıtlandığı üzere, davranışı düzenlemek ve sosyal düzeni sürdürmek için çeşitli temel işlevlere hizmet eder.⁶ Ampirik çalışmalar, tüm toplumların, yaptırımlar yoluyla uygulanan belirli eylemleri emreden veya yasaklayan ahlaki kurallara sahip olduğunu göstermektedir.⁶

Ahlakın temel rolü, insan toplumlarının işleyişi için gerekli yapıyı sağlamaktır. Etkileşimleri yönlendiren ve kolektif yaşamı mümkün kılan görünmez bir çerçeve görevi görür. Bu çerçevenin yokluğunda, toplumsal uyum ciddi şekilde tehlikeye girer.

Ahlaklı Bir Toplumun Temelleri: Sosyal Uyum ve Düzen

Paylaşılan ahlaki değerler, bireyler arasında bir birlik duygusu yaratarak iş birliğini ve anlayışı teşvik eder ve bu da sosyal uyum için hayati önem taşır.³ Ahlak, bireyleri etik seçimler yapmaya yönlendirerek ahlaki açıdan dürüst bir topluma katkıda bulunur.³ Bu ilkeler, başkalarıyla etkileşimde bireysel ahlaki ve etik davranışlar için bir ölçüt görevi görür.⁹ Ahlaki ilkeler, iyi ile kötüyü tanımlamaya yardımcı olarak bireylerin toplumdaki yerlerini belirleyen kararlar almalarını sağlar.³ Empati, sosyal sorumluluk ve ahlaki muhakeme duygusunu geliştirmede çok önemlidirler.³

Ahlaki değerler, sağlıklı ve gelişen bir toplumun temelini oluşturur.³ Kişisel gelişimi, karakter gelişimini ve duygusal zekayı teşvik ederler.³ Ayrıca, paylaşılan ahlaki değerler, çatışmaları barışçıl bir şekilde çözmek için bir çerçeve sunar.³ Ahlak, soyut ilkelerden daha fazlasıdır; sosyal etkileşimleri ve bireysel gelişimi aktif olarak şekillendirerek istikrarlı ve gelişen bir topluluk için gerekli unsurları teşvik eder. Ahlakın bu birleştirici gücü olmadan, bir toplumun ortak amaçlar doğrultusunda bir araya gelmesi zorlaşır. İnsanların ahlaki değerlere verdiği önem, sosyal bağların gücünü doğrudan etkiler. Özellikle grup davranışını yöneten bağlayıcı değerler ile kişisel hakları destekleyen bireyselleştirici değerler arasındaki ayrım önemlidir.¹⁰ Bağlayıcı değerler, yakın ilişkilerde daha fazla önceliklendirilebilir.¹⁰ Bu durum, ahlakın yokluğunun farklı sosyal alanlarda farklı şekillerde hissedilebileceğini ve özellikle yakın ilişkilerde toplumsal davranışın bozulmasına daha akut bir şekilde yol açabileceğini düşündürmektedir.

Anomiye Düşüş: Ahlaksız Bir Toplumun Sonuçları

Anomi, bireylerin takip edeceği ahlaki değerlerin, standartların veya rehberliğin ortadan kalktığı veya bozulduğu bir sosyal durumu ifade eder.¹² İnanç sistemlerindeki bir çatışmadan gelişebilir ve birey ile topluluk arasındaki sosyal bağların kopmasına neden olabilir.¹³ Ahlak olmadan sosyal yaşam neredeyse imkansız hale gelir.¹⁴ İnsanlar, ahlaki yargılara dayanan itibar ve sosyal kınama nedeniyle başkalarının kendilerini nasıl algıladıklarını daha az önemseyebilirler.¹⁴ Objektif bir ahlaki standardı reddeden ve her bireyin kendi gözünde doğru olanı yaptığı sınırsız davranışları benimseyen bir toplum, tam bir kafa karışıklığı ve kaosa sürüklenerek sonunda toplumsal çöküşe mahkumdur.¹⁵ Sadece kişisel çıkar ve ceza korkusuna dayanan yasalarla bir toplum işleyebilirken, gerçek ahlaki bağlılık olmadan gelişmesi olası değildir.¹⁶

Ahlakın yokluğu, yerleşik normların ve değerlerin aşınmasına neden olarak toplumsal düzenin bozulmasına yol açar. Bu normsuzluk durumu, sosyal düzenlemelerin ortadan kalkmasına ve bireysel yabancılaşmaya neden olarak kolektif yaşamı sürdürülemez hale getirebilir. Sadece dışsal zorlamaya dayalı bir toplumda, ahlaki beklentilerin yokluğu sosyal etkileşimleri temelden değiştirir. Bazı görüşler, ahlakın olmadığı bir toplumun yine de karşılıklı kişisel çıkara dayalı (örneğin, cinayet ve hırsızlığa karşı) yasalara sahip olabileceğini öne sürse de, bu yasalar savunmasız grupların korunmasına veya eşit şekilde uygulanmasına kadar uzamayabilir.¹⁷ Bu durum, temel bir düzen biçiminin var olabileceğini, ancak bunun muhtemelen sömürü ve şefkat eksikliği ile karakterize edileceğini göstermektedir. Kişisel çıkara dayalı yasalar, toplumsal refah ve etik düşüncelerin yerini alamaz.

Güvenin ve İş Birliğinin Kırılgan Bağları

Dürüstlük, güvenin, sosyal uyumun ve kişilerarası ilişkilerin ayrılmaz bir parçası olarak ahlaki bütünlüğün bir dayanağıdır.¹⁸ Güven, güvenilir ilişkilerin üzerine kurulduğu temeldir.¹⁸ Ahlak, bireylerin gruplar halinde bir arada var olmalarını sağlayan ilkeler bütünüdür ve bazen bireylerin kısa vadeli çıkarlarını toplumun iyiliği için feda etmelerini gerektirir.¹ Ahlaki bir pusulanın toplumsal düzeyde yokluğu, farklı doğru ve yanlış fikirlerinin çatışmaya ve bölünmeye yol açması nedeniyle sosyal uyumun ve güvenin bozulmasına neden olabilir.²⁰ Kişilerarası güven önemli ölçüde ahlaki yargıya bağlıdır; ahlaki ihlallere karşı çıkmak, değerlendiriciye duyulan güveni artırır.²¹ Yetenek, iyilikseverlik ve dürüstlük üzerine kurulu olan güvenilirlik, ahlaki yargıdan etkilenir ve kişilerarası güvende aracı bir rol oynar.²¹

Güven, sosyal etkileşimin temel unsurudur ve ahlak bu güvenin inşa edilmesinde ve sürdürülmesinde kritik bir rol oynar. Paylaşılan bir ahlaki kod olmadan, bireylerin başkalarının güvenilirliğine ve iyi niyetine inanmaları için çok az nedenleri olur, bu da sosyal ve ekonomik alışverişlerde bir bozulmaya yol açar. Ahlak ve güven arasındaki bu temel bağlantı, toplumsal işleyiş için hayati öneme sahiptir. Ahlaki değerlerin yokluğu, bireylerin anlamlı ilişkiler kurma ve kolektif çabalara katılma yeteneğini ciddi şekilde zedeler. Kişisel ilişkilerin ötesine geçerek daha geniş toplumu kapsayan genelleştirilmiş güven, bir topluluğu bir arada tutan ve sosyal davranışları destekleyen önemli bir unsurdur.²² Bu tür bir güven, başkalarının temel değerleri paylaştığı inancına dayanır.²³ Ahlakın olmadığı bir toplumda, bu genelleştirilmiş güvenin çöktüğü ve bunun da artan sosyal parçalanmaya yol açtığı görülebilir.

Ahlaki Temelleri Olmayan Hukuki Ortam

Etik, sosyal hizmetin ve birçok mesleğin özünde yer alır, davranışları yönlendirir ve adaleti ve eşitliği sağlar.²⁴ Mesleki etik, profesyonellerin ulaşmayı arzuladığı ve eylemlerinin yargılanabileceği standartları sağlar.²⁴ Adalet, uygar bir toplumun temel taşıdır ve etiğin korunmasında hayati öneme sahiptir.²⁵ Yasaların tek tip ve tutarlı bir şekilde uygulanmasını sağlayan hukukun üstünlüğü, etik profesyonellere dayanır.²⁵ Hukuk sistemine duyulan kamuoyu güveni çok önemlidir ve hukuk profesyonellerinin etik olmayan davranışları şüpheciliğe ve adalete olan inancın kaybına yol açabilir.²⁵ Etik olmadan, bireysel haklar çiğnenme riskiyle karşı karşıya kalır ve bu da adaletsizliğe ve toplumsal huzursuzluğa neden olur.²⁵ Etik, hukuk sistemi içindeki yolsuzluğa karşı bir siper görevi görür.²⁵ Üst düzey hukuk figürleri için resmi bir etik kurallarının olmaması, artan incelemeye ve kurumlara duyulan kamuoyu güveninin erozyonuna yol açabilir.²⁷

Hukuk sistemi, düzen için bir çerçeve sağlarken, meşruiyeti ve etkinliği için altta yatan bir ahlaki fikir birliğine derinden güvenir. Ahlak olmadan, yasalar keyfi veya baskıcı olarak görülebilir ve uyma motivasyonu azalabilir, bu da hukukun üstünlüğünde bir bozulmaya yol açar. Hukuk profesyonellerini yönlendiren ve hukukun kendisini destekleyen ahlaki bir pusula olmadan, sistem adaletten ziyade bir güç ve baskı aracı haline gelme riski taşır. Yasalar otoritesini hükümet kurumlarından alırken, etik bunların uygulanması ve yorumlanması için ahlaki bir pusula sağlar.²⁹ Zararlı eylemlere karşı yasalar genellikle etik ilkeleri yansıtır.²⁹ Ahlakın olmadığı bir toplumda, iyi niyetli yasalar bile etik rehberlik eksikliği nedeniyle adaletsiz veya tutarsız bir şekilde uygulanabilir. Bu ayrım, yasaların davranışı düzenleyebilmesine rağmen, ahlakın bireylere yasal olarak zorunlu olmadıklarında bile adil davranmaları için içsel motivasyon sağladığını vurgulamaktadır.

Sosyal Normlar Kararsız: Davranışsal Beklentilerin Bozulması

Karmaşık bir sosyal ve ahlaki norm ağı, birçok günlük insan davranışını yöneterek sosyal uyum için bir yapıştırıcı görevi görür.³⁰ Bu normlar, birçok gündelik sosyal davranışımızı tanımlamaya ve açıklamaya yardımcı olur.³⁰ Sosyal kurallar ve normlar, sosyal dünya ve onunla olan etkileşimimiz için paha biçilmez bir öneme sahiptir, sosyal yeterliliğimizi sağlayan bir ortak anlam yapısı oluşturur.³¹ Birisi sosyal kuralları ve normları dikkate almadığında, beklentilerimiz karşılanmadığı için bu sürprize ve rahatsızlığa yol açabilir.³¹ Bu durum, ortak anlam yapısının bozulmasına neden olabilir.³² Ahlak, davranışımızı düzenleyen, bağlama bağlı olarak eylemlerimizi ve tepkilerimizi yönlendiren sosyal yaşam standartlarıdır.¹¹

Sosyal normlar, ahlaktan farklı olsa da, genellikle altta yatan ahlaki değerlerden etkilenir. Ahlakın olmadığı bir toplumda, bu normlar büyük olasılıkla zayıflar, tartışmalı hale gelir veya hatta göz ardı edilir, bu da öngörülemeyen sosyal etkileşimlere ve artan belirsizliğe yol açar. Sosyal normların öngörülebilir sosyal etkileşimler ve uyum için önemi göz önüne alındığında, ahlaki bir temel eksikliği bu normları istikrarsızlaştırarak sosyal yaşamı zorlaştırır. Sosyal normları kırmak bazen etik olabilir eğer normların kendileri baskıcı veya işlevsizse.³¹ Ancak, ahlaki bir pusula olmadan, normları etik olarak kırmak için kriterler kaybolur ve bu da tamamen bencil veya zararlı norm kırmalarına yol açabilir. Bu durum, hangi normların adil olduğunu ve korunması gerektiğini ve hangilerinin sorgulanması gerektiğini ayırt etmede ahlakın rolünü vurgulamaktadır. Bu etik çerçeve olmadan, normları kırma eylemi ahlaki açıdan belirsiz hale gelir.

Ahlaki Açıdan Boş Bir Dünyada Bireysel Refah

Derinle kökleşmiş ahlaki inançların ihlalinden kaynaklanan ahlaki yaralanma, suçluluk, utanç ve kendine ve başkalarına karşı güven kaybına yol açarak zihinsel sağlığı önemli ölçüde etkileyebilir.³³ Ahlaki farkındalık, sosyal sorumluluk ve ahlaki değerleri geliştirerek psikolojik refahı önemli ölçüde etkiler ve daha yüksek psikolojik refaha ve daha olumlu duygulara yol açar.³⁶ “Ahlaklı bir insan” olmanın bir birey için ne kadar önemli olduğunu ölçen ahlaki kimlik, daha fazla duygusal refah, mutluluk, amaç duygusu ve öz saygı ile ilişkilidir.³⁷ Ahlaki ilkelerden yoksun yetişkinler hem kendilerini hem de toplumu tehlikeye atma potansiyeline sahiptir.³⁸

Bireysel ahlak sadece kişisel davranış meselesi değildir; psikolojik refahla derinden bağlantılıdır. Ahlaki değerlerin yokluğu, bireylerin etik rehberlikten yoksun bir dünyada yol alırken yaşadıkları içsel çatışma, suçluluk ve utanç duygularının artmasına yol açabilir. Bu durum, daha yüksek oranda zihinsel sağlık sorunları olarak kendini gösterebilir. Yüksek ahlaki standartlara göre yaşamak, daha düşük depresyon olasılığı ve zihinsel ve fiziksel sağlık raporlarıyla olumlu ilişkilerle ilişkilidir.³⁹ Bu durum, ahlakın sadece toplumsal bir yapı olmadığını, aynı zamanda bireysel sağlık ve mutlulukta da hayati bir rol oynadığını göstermektedir. Bu nedenle, ahlakın yokluğu hem toplumsal hem de bireysel refah için olumsuz sonuçlar doğurabilir.

Tarihten Dersler: Ahlaki Gerileme ve Toplumsal Yörüngeler

Ahlaki gerileme fikri, farklı toplumlar ve tarihi bağlamlarda her zaman var olmuştur ve insanlar genellikle ahlakın geçmişe göre daha kötü olduğuna inanırlar.⁴² Ancak, bazı araştırmalar bu algının bilişsel önyargılar nedeniyle bir yanılsama olabileceğini ve gündelik ahlakın istikrarlı olabileceğini göstermektedir.⁴³ Tarihi kayıtlar sıklıkla ahlaki çöküşü, aile birliğinin bozulması, artan zevk düşkünlüğü ve vatandaşlık erdeminin kaybı gibi faktörleri öne sürerek, Roma İmparatorluğu gibi imparatorlukların çöküşüne bağlamaktadır.⁴⁹ Bununla birlikte, modern tarihsel analiz genellikle toplumsal çöküşün daha karmaşık bir tablo sunduğunu belirtmektedir.⁵² Liderlerin temel ilkeleri terk etmesi ve güveni sarsması gibi ahlaki başarısızlıkları, iyi yönetilen eski imparatorlukların bile çöküşünde önemli faktörler olarak tanımlanmıştır.⁵⁶

Ahlaki gerileme algısı tarih boyunca tekrarlayan bir tema olsa da, bu algının gerçek davranışsal değişiklikleri doğru bir şekilde yansıtıp yansıtmadığını veya psikolojik önyargılardan etkilenip etkilenmediğini eleştirel bir şekilde değerlendirmek önemlidir. Temel ahlaktan gerçekten yoksun bir toplum, sadece öznel değerlerdeki bir algılanan düşüşten daha derin ve yaygın işlev bozukluğu belirtileri sergileyecektir. Liderlerin ahlaki değerleri ve sosyal sözleşmeyi korumadaki rolleri, toplumsal istikrar için hayati öneme sahiptir. Liderlerin temel etik ilkelerden vazgeçmesi, aksi takdirde güçlü uluslarda bile kamuoyunun güvenini sarsabilir ve potansiyel olarak önemli toplumsal sonuçlara yol açabilir.⁵⁶

Felsefi Çerçeveler: Ahlakın Rolünü Anlamak

• Sosyal Sözleşme Teorisi: Bu görüşe göre ahlak, bireyler arasında sosyal yaşam kuralları oluşturmak için yapılan bir anlaşmadan doğar ve sosyal düzen ve iş birliği için bir temel sağlar.⁶⁰ Bu anlaşma olmadan, ahlaki yükümlülüklerin ve toplumsal yapının temeli ortadan kalkar. Sosyal sözleşme teorisi, ahlakın doğuştan olmadığını, karşılıklı fayda ve düzen için üzerinde anlaşılan sosyal bir yapı olduğunu öne sürer. Bu “sözleşme”nin yokluğu, büyük olasılıkla sosyal yükümlülüklerin bozulmasına ve potansiyel olarak çatışma ve güvensizlik ile karakterize edilen bir doğa durumuna geri dönülmesine yol açacaktır.
• Faydacılık: Bu etik teori, en fazla sayıda etkilenen birey için en büyük iyiliği üreten eylemleri ahlaki olarak doğru kabul eder.⁶⁴ Ahlakın olmadığı bir toplumda kararlar, bireysel kazanca veya seçkin bir azınlığın faydasına göre alınabilir ve bu da yaygın mutsuzluğa ve adaletsizliğe yol açabilir. Faydacılık, ahlaksız bir toplumda göz ardı edilecek olan eylemlerin toplumsal düzeydeki sonuçlarının önemini vurgular. Faydacılık, ahlakın genel refahı ve zararı önlemedeki rolünü vurgulayarak toplumsal faydasını gösterir. Bu yol gösterici ilkenin yokluğu, bireysel faydayı kolektif iyilik pahasına maksimize eden kararlara yol açarak daha az müreffeh ve adil bir topluma neden olabilir.
• Deontoloji: Bu etik çerçeve, sonuçları ne olursa olsun, evrensel ahlaki kurallara ve görevlere bağlılığa odaklanır.⁷⁰ Ahlakın olmadığı bir toplumda, temel görev ve yükümlülükler hakkında ortak bir anlayış büyük olasılıkla eksik olacak ve bu da başkalarının hak ve ihtiyaçlarının göz ardı edilmesine yol açacaktır. Deontoloji, ahlak olmadan var olmayacak olan içsel doğru ve yanlışa dair bir çerçeve sunar. Deontoloji, ahlakın bireylerin birbirlerine karşı olan temel görev ve yükümlülüklerinin esaslı bir çerçevesini sağladığını ve adil ve düzenli bir toplumun temelini oluşturduğunu öne sürer. Bu çerçevenin yokluğu, sosyal sorumlulukların bozulmasına ve zararlı eylemlerde artışa yol açabilir.
• Erdem Etiği: Bu yaklaşım, ahlaki felsefenin merkezinde erdemli karakter özelliklerinin geliştirilmesini vurgular.⁷⁷ İyi bir toplum, erdem için çabalayan bireylerden oluşur. Ahlak olmadan, dürüstlük, empati ve sorumluluk gibi erdemlerin gelişimi büyük olasılıkla engellenecek ve bu da ahlaksızlıklar ve insan gelişimi eksikliği ile karakterize edilen bir topluma yol açacaktır. Erdem etiği, iyi bir toplum için bireysel ahlaki karakterin önemini vurgular. Erdem etiği, ahlaklı bir toplumun bireylerinin karakterine dayandığını vurgular. Ahlakın yokluğu, erdemlerin gelişimini engelleyerek bireylerin dürüstlük, şefkat ve ortak iyiliğe bağlılık ile hareket etme olasılığının daha düşük olduğu bir topluma yol açar.

Sonuç: Toplumsal Gelişim İçin Ahlakın Vazgeçilmezliği

Ahlak, istikrarlı, iş birliğine dayalı ve gelişen bir toplum için vazgeçilmez bir temeldir. İnsan davranışlarını yönlendiren, sosyal uyumu teşvik eden ve bireylerin barışçıl ve üretken bir şekilde bir arada yaşamalarını sağlayan ortak değerleri, ilkeleri ve normları sağlar. Ahlakın yokluğu, sosyal düzenin bozulması, güven ve iş birliğinin erozyonu, hukuk sisteminin zorlukları, sosyal normların dağılması ve psikolojik refah üzerinde zararlı etkiler dahil olmak üzere, sosyal ve bireysel yaşamın çeşitli yönlerinde olumsuz sonuçların birikmesine yol açabilir. Tarih boyunca ahlaki gerileme algısı tekrarlayan bir tema olsa da, ahlaki bir çerçevenin tamamen yokluğu, insan toplumunun varlığı ve işleyişi için çok daha temel bir zorluğu temsil eder. Felsefi perspektifler, adil, eşitlikçi ve gelişen bir topluluk yaratmada ahlakın hayati rolünü sürekli olarak vurgulamaktadır.

Alıntılanan çalışmalar

1. Morality: Definition, Theories, and Examples – Verywell Mind, erişim tarihi Mayıs 13, 2025, https://www.verywellmind.com/what-is-morality-5076160
2. Importance of Morality – Impofy, erişim tarihi Mayıs 13, 2025, https://impofy.com/importance-of-morality/
3. Exploring Moral Values: Their Importance and Impact on Society, erişim tarihi Mayıs 13, 2025, https://greenwoodhigh.edu.in/moral-values-and-their-importance-on-society/
4. Values And Morals Clarification – MentalHealth.com, erişim tarihi Mayıs 13, 2025, https://www.mentalhealth.com/library/clarifying-values-and-morals
5. The Role of Moral Values in Everyday Life: Moral Development – VIVA’s Pressbooks, erişim tarihi Mayıs 13, 2025, https://viva.pressbooks.pub/phi220ethics/chapter/the-role-of-moral-values-in-everyday-life/
6. Morality | Definition, Ethics, Comparative Ethics, Ethical Relativism …, erişim tarihi Mayıs 13, 2025, https://www.britannica.com/topic/morality
7. The Definition of Morality (Stanford Encyclopedia of Philosophy), erişim tarihi Mayıs 13, 2025, https://plato.stanford.edu/entries/morality-definition/
8. edu.in, erişim tarihi Mayıs 13, 2025, https://greenwoodhigh.edu.in/moral-values-and-their-importance-on-society/#:~:text=Importance%20of%20Moral%20Values&text=Here’s%20why%20they%20are%20of,to%20a%20morally%20upright%20society.
9. The Importance Of Morals In Social Life – OSF, erişim tarihi Mayıs 13, 2025, https://osf.io/euk6p/download/
10. Binding moral values gain importance in the presence of close others – PMC, erişim tarihi Mayıs 13, 2025, https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC8113481/
11. Selective morality: how social context affects moral values | Esade – Do Better, erişim tarihi Mayıs 13, 2025, https://dobetter.esade.edu/en/selective-moral-values
12. wikipedia.org, erişim tarihi Mayıs 13, 2025, https://en.wikipedia.org/wiki/Anomie#:~:text=In%20sociology%2C%20anomie%20or%20anomy,guidance%20for%20individuals%20to%20follow.
13. Anomie – Wikipedia, erişim tarihi Mayıs 13, 2025, https://en.wikipedia.org/wiki/Anomie
14. The Basis for Morality – Queensborough Community College – CUNY, erişim tarihi Mayıs 13, 2025, https://www.qcc.cuny.edu/socialSciences/ppecorino/CISESHV_TEXT/Chapter-3-Ethics/ch-3-Basis-for-Morality.html
15. CAN A SOCIETY SURVIVE WITHOUT MORALS? – Reflections from dr. dan, erişim tarihi Mayıs 13, 2025, https://drdanmerritt.com/2020/02/14/can-a-society-survive-without-morals/
16. what would the world be without morals : r/askphilosophy – Reddit, erişim tarihi Mayıs 13, 2025, https://www.reddit.com/r/askphilosophy/comments/31zw9r/what_would_the_world_be_without_morals/
17. How can a society function with no morality or virtues? : r/worldbuilding – Reddit, erişim tarihi Mayıs 13, 2025, https://www.reddit.com/r/worldbuilding/comments/sjom32/how_can_a_society_function_with_no_morality_or/
18. Honesty And Its Role In Maintaining Social Cohesion And Trust | Educational Administration, erişim tarihi Mayıs 13, 2025, https://kuey.net/index.php/kuey/article/view/1644
19. The Role of Sense of Security and Social Cohesion in Adherence to Social Moral Values – International Journal of Ethics and Society, erişim tarihi Mayıs 13, 2025, https://ijethics.com/article-1-256-en.pdf
20. Why Having a Strong Moral Compass Is Vital to Your Life – John R. Miles, erişim tarihi Mayıs 13, 2025, https://johnrmiles.com/strong-moral-compass/
21. The impact of moral judgment on bystanders’ interpersonal trust: the mediating role of trustworthiness – Frontiers, erişim tarihi Mayıs 13, 2025, https://www.frontiersin.org/journals/psychology/articles/10.3389/fpsyg.2024.1440768/pdf
22. (PDF) Trust as a Moral Value – ResearchGate, erişim tarihi Mayıs 13, 2025, https://www.researchgate.net/publication/237268768_Trust_as_a_Moral_Value
23. The Moral Foundations of Trust – Library of Congress, erişim tarihi Mayıs 13, 2025, https://catdir.loc.gov/catdir/samples/cam031/2001052721.pdf
24. Code of Ethics: English – National Association of Social Workers, erişim tarihi Mayıs 13, 2025, https://www.socialworkers.org/About/Ethics/Code-of-Ethics/Code-of-Ethics-English
25. Importance of Ethics in Legal Profession: A Guide to Lawyers – MatterSuite, erişim tarihi Mayıs 13, 2025, https://www.mattersuite.com/blog/ethics-in-legal-profession/
26. Ethics in Law Enforcement and Intelligence – College of Safety & Emergency Services Academic Journal – Columbia Southern University, erişim tarihi Mayıs 13, 2025, https://csesjournal.columbiasouthern.edu/345/
27. The Supreme Court’s Code of Ethics and the Road Ahead – IAALS – University of Denver, erişim tarihi Mayıs 13, 2025, https://iaals.du.edu/blog/supreme-courts-code-ethics-and-road-ahead
28. Why the Supreme Court’s Lack of Enforceable Ethics Rules Matters to LGBTQ+ People and People Living with HIV – Lambda Legal, erişim tarihi Mayıs 13, 2025, https://lambdalegal.org/blogs/us_20231221_supreme-court-code-of-conduct-ethics-impact/
29. Law vs. Ethics: The Debate Over What’s Legal and What’s Right, erişim tarihi Mayıs 13, 2025, https://www.apu.apus.edu/area-of-study/security-and-global-studies/resources/law-vs-ethics/
30. Norms and the Flexibility of Moral Action – PMC – PubMed Central, erişim tarihi Mayıs 13, 2025, https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC7219684/
31. Is it Ethical to Break Social Norms? – The Pamphlet, erişim tarihi Mayıs 13, 2025, https://www.the-pamphlet.com/articles/is-it-ethical-to-break-social-norms
32. Breaking social norms is risky but potentially liberating. The ‘madmen’ who defy common courtesy and expectations can challenge us to rethink why we act the way we do, and may even help us to live more open and vulnerable lives. : r/philosophy – Reddit, erişim tarihi Mayıs 13, 2025, https://www.reddit.com/r/philosophy/comments/vmk8f5/breaking_social_norms_is_risky_but_potentially/
33. Understanding Moral Injury: A Deep Dive into Its Impact and Support – Give an Hour, erişim tarihi Mayıs 13, 2025, https://giveanhour.org/understanding-moral-injury-impact-support/
34. Moral injury: What is it and how it impacts mental health – Rogers Behavioral Health, erişim tarihi Mayıs 13, 2025, https://rogersbh.org/blog/moral-injury-what-it-and-how-it-impacts-mental-health/
35. Moral Injury – PTSD: National Center for PTSD, erişim tarihi Mayıs 13, 2025, https://www.ptsd.va.gov/professional/treat/cooccurring/moral_injury.asp
36. The Long-Term Impact of Moral Education on College Students’ Psychological Well-Being: A Longitudinal Study Revealing Multidimensional Synergistic Mechanisms, erişim tarihi Mayıs 13, 2025, https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC11851636/
37. Moral identity in relation to emotional well-being: a meta-analysis – Frontiers, erişim tarihi Mayıs 13, 2025, https://www.frontiersin.org/journals/psychology/articles/10.3389/fpsyg.2024.1346732/full
38. Understanding Moral Values: Importance and Impact – Sarala Birla Academy, erişim tarihi Mayıs 13, 2025, https://saralabirlaacademy.org/blog/understanding-moral-values-importance-and-impact/
39. Integrity may be good for your health – Harvard Gazette, erişim tarihi Mayıs 13, 2025, https://news.harvard.edu/gazette/story/2022/08/integrity-may-be-good-for-your-health/
40. Prospective associations between strengths of moral character and health: longitudinal evidence from survey and insurance claims data, erişim tarihi Mayıs 13, 2025, https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC9344441/
41. harvard.edu, erişim tarihi Mayıs 13, 2025, https://news.harvard.edu/gazette/story/2022/08/integrity-may-be-good-for-your-health/#:~:text=The%20results%20suggest%20that%20persons,%CE%B2%20%3D%200.048%E2%80%930.096).
42. Dwindling Moral Values in Society – Brighter Kashmir, erişim tarihi Mayıs 13, 2025, https://brighterkashmir.com/dwindling-moral-values-in-society
43. Moral decline: why do we still think “things were better before”? – Polytechnique Insights, erişim tarihi Mayıs 13, 2025, https://www.polytechnique-insights.com/en/columns/society/moral-decline-why-do-we-still-think-things-were-better-before/
44. sites.fas.harvard.edu, erişim tarihi Mayıs 13, 2025, https://dtg.sites.fas.harvard.edu/MASTROIANNIGILBERT2023.pdf
45. Is the World Really in Moral Decline? | Psychology Today, erişim tarihi Mayıs 13, 2025, https://www.psychologytoday.com/us/blog/dating-and-mating/202306/is-global-society-in-rapid-moral-decline
46. Is America in Moral Decline? | Columbia Magazine, erişim tarihi Mayıs 13, 2025, https://magazine.columbia.edu/article/america-moral-decline
47. People Think Morality Is Declining. Surveys Suggest They’re Wrong. – Reason Magazine, erişim tarihi Mayıs 13, 2025, https://reason.com/2023/07/03/people-think-morality-is-declining-surveys-suggest-theyre-wrong/
48. Why Is the World in Moral Decline? – The Prindle Institute for Ethics, erişim tarihi Mayıs 13, 2025, https://www.prindleinstitute.org/2023/08/why-is-the-world-in-moral-decline/
49. Why Moral Decline Matters | theTrumpet.com, erişim tarihi Mayıs 13, 2025, https://www.thetrumpet.com/15831-why-moral-decline-matters
50. The Necessary Connection between Ethical Corruption and the Decline of the Roman Empire, erişim tarihi Mayıs 13, 2025, https://www.ijssh.net/vol12/1085-HE1003.pdf
51. Why civilizations fail? A moral and spiritual issue, erişim tarihi Mayıs 13, 2025, https://www.gvsu.edu/cms4/asset/843249C9-B1E5-BD47-A25EDBC68363B726/grandrapidspress_2017-aug_17_why_civilizations_fail_-_moral_and_spiritual_issue.pdf
52. Societal collapse – Wikipedia, erişim tarihi Mayıs 13, 2025, https://en.wikipedia.org/wiki/Societal_collapse
53. Did moral decay destroy the ancient world? – Roger Pearse, erişim tarihi Mayıs 13, 2025, https://www.roger-pearse.com/weblog/2014/01/17/did-moral-decay-destroy-the-ancient-world/
54. How exactly did “moral decay” contribute to the decline of the Roman empire? – Reddit, erişim tarihi Mayıs 13, 2025, https://www.reddit.com/r/history/comments/5xhg1o/how_exactly_did_moral_decay_contribute_to_the/
55. The illusion of moral decline : r/philosophy – Reddit, erişim tarihi Mayıs 13, 2025, https://www.reddit.com/r/philosophy/comments/143t40a/the_illusion_of_moral_decline/
56. Moral failings of leaders collapsed even the best societies, study finds – Big Think, erişim tarihi Mayıs 13, 2025, https://bigthink.com/the-present/moral-failings-of-leaders-collapsed-even-the-best-societies-finds-study/
57. Political Collapse: Lessons From Fallen Empires – Popular Archeology, erişim tarihi Mayıs 13, 2025, https://popular-archaeology.com/article/political-collapse-lessons-from-fallen-empires/
58. Moral Collapse and State Failure: A View From the Past – Frontiers, erişim tarihi Mayıs 13, 2025, https://www.frontiersin.org/articles/10.3389/fpos.2020.568704/full
59. Moral Collapse and State Failure: A View From the Past – Frontiers, erişim tarihi Mayıs 13, 2025, https://www.frontiersin.org/journals/political-science/articles/10.3389/fpos.2020.568704/full
60. Social Contract Theory | Internet Encyclopedia of Philosophy, erişim tarihi Mayıs 13, 2025, https://iep.utm.edu/soc-cont/
61. Social Contract Theory – Ethics Unwrapped, erişim tarihi Mayıs 13, 2025, https://ethicsunwrapped.utexas.edu/glossary/social-contract-theory
62. Social contract – Wikipedia, erişim tarihi Mayıs 13, 2025, https://en.wikipedia.org/wiki/Social_contract
63. Contractarianism – Stanford Encyclopedia of Philosophy, erişim tarihi Mayıs 13, 2025, https://plato.stanford.edu/entries/contractarianism/
64. Calculating Consequences:The Utilitarian Approach to Ethics – Santa Clara University, erişim tarihi Mayıs 13, 2025, https://www.scu.edu/ethics/ethics-resources/ethical-decision-making/calculating-consequences-the-utilitarian-approach/
65. Utilitarianism: What It Is, Founders, and Main Principles – Investopedia, erişim tarihi Mayıs 13, 2025, https://www.investopedia.com/terms/u/utilitarianism.asp
66. Utilitarianism – Wikipedia, erişim tarihi Mayıs 13, 2025, https://en.wikipedia.org/wiki/Utilitarianism
67. Utilitarianism – Ethics Unwrapped – University of Texas at Austin, erişim tarihi Mayıs 13, 2025, https://ethicsunwrapped.utexas.edu/glossary/utilitarianism
68. Utilitarianism – Ethics, Morality, Society – Britannica, erişim tarihi Mayıs 13, 2025, https://www.britannica.com/topic/utilitarianism-philosophy/Effects-of-utilitarianism-in-other-fields
69. Utilitarianism and Practical Ethics, erişim tarihi Mayıs 13, 2025, https://utilitarianism.net/utilitarianism-and-practical-ethics/
70. Deontology, utilitarianism, and virtues ethical theories – To Dwell With God, erişim tarihi Mayıs 13, 2025, https://www.heartforkingdom.com/2024/05/05/deontology-utilitarianism-and-virtues-ethics/
71. Deontological ethics | Definition, Meaning, Examples, & Facts – Britannica, erişim tarihi Mayıs 13, 2025, https://www.britannica.com/topic/deontological-ethics
72. Deontology – StatPearls – NCBI Bookshelf, erişim tarihi Mayıs 13, 2025, https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK459296/
73. Deontology: Strengths & Weaknesses – Ethics and Society – VIVA’s Pressbooks, erişim tarihi Mayıs 13, 2025, https://viva.pressbooks.pub/phi220ethics/chapter/deontology-pros-cons/
74. Deontology – Ethics Unwrapped – University of Texas at Austin, erişim tarihi Mayıs 13, 2025, https://ethicsunwrapped.utexas.edu/glossary/deontology
75. Deontology: What if Everyone Did That? – Academy 4SC, erişim tarihi Mayıs 13, 2025, https://academy4sc.org/video/deontology-what-if-everyone-did-that/
76. Kantian Deontology – Introduction to Philosophy: Ethics – Rebus Press, erişim tarihi Mayıs 13, 2025, https://press.rebus.community/intro-to-phil-ethics/chapter/kantian-deontology/
77. How Can I Be a Better Person? On Virtue Ethics – Introduction to Philosophy – Rebus Press, erişim tarihi Mayıs 13, 2025, https://press.rebus.community/intro-to-phil-ethics/chapter/how-can-i-be-a-better-person-on-virtue-ethics/
78. Is virtue ethics claiming that “Virtue is the only real good because it is the only thing that makes a person truly good”? : r/askphilosophy – Reddit, erişim tarihi Mayıs 13, 2025, https://www.reddit.com/r/askphilosophy/comments/1ikuu7z/is_virtue_ethics_claiming_that_virtue_is_the_only/
79. Virtues as Foundation of Morality for Society’s Common Good – IJMCER, erişim tarihi Mayıs 13, 2025, https://www.ijmcer.com/wp-content/uploads/2019/12/IJMCER_F0164253.pdf
80. Beginner question in virtue ethics : r/Aristotle – Reddit, erişim tarihi Mayıs 13, 2025, https://www.reddit.com/r/Aristotle/comments/1bsxoav/beginner_question_in_virtue_ethics/
81. Virtue Ethics – Stanford Encyclopedia of Philosophy, erişim tarihi Mayıs 13, 2025, https://plato.stanford.edu/entries/ethics-virtue/
82. Can virtue ethics help society in 2021? | VirtueEthics, erişim tarihi Mayıs 13, 2025, https://virtueethicsfoundation.com/can-virtue-ethics-help-society-2021/